فرهنگ رسانه ای

مترجم: دکتر نادر صادقی لواسانی نیا و حنانه زینلی

به نقل از روزنامه همشهری  -چهارشنبه ۱۳ مهر ۱۳۸۴

امروزه علاوه بر والدین، کارشناسان نیز از نفوذ کلام و تأثیرگذاری رسانه ها بر کودکان و نوجوانان واهمه دارند، والدین از این که نمی توانند اقتدار و حوزه نفوذ خود را از دست دهند بیمناکند همچنین متوجه این نکته شده اند که رسانه ها در تربیت و رفتار کودکان و نوجوانان تأثیرات مثبت و منفی دارند. مطلبی در این زمینه تهیه شده که می خوانید:
محتوای فرهنگ  رسانه ای فعلی اغلب در زمینه های قبلی آموزشی، اقتصادی و فرهنگی یک فرد جوان پنهان است. مفهوم فرهنگ رسانه ای به دلیل تنوع، درجه و اهمیت نشانه ها و پیامهای انتقالی و تأثیر متقابل و در هم پیچیده معانی، متحول شده است. در دنیای جوانان، اقتصاد، زمان فراغت و تحصیل اشباع شده است. در حال حاضر، فرهنگ جهانی رسانه ها تبدیل به نیروی آموزشی شده است که توانایی پیشی گرفتن از دستاوردهای آموزشی صنعتی را دارد. همان گونه که هنری گیروکس اشاره می کند:
«با پدیدار شدن تکنولوژی های جدید ارتباطی و دسترسی جهانی به صنایع فرهنگی متمرکز، حوزه و تأثیر نیروی آموزشی فرهنگ در شکل دهی و ترسیم مجدد تمام جنبه های زندگی روزمره بی سابقه بوده است.
مفهوم فرهنگ رسانه ای تنها دربرگیرنده ترکیب بی اهمیت نشانه ها و یا امور روزمره ناپایدار معانی جدید و قدیم نیست بلکه یک روش کامل زندگی است که در آن تصاویر، نشانه ها، متون و سایر برنامه های شنوایی- دیداری با ساختار واقعی مواد، اطلاعات، نمادها و تولیدات مصنوعی در اتصال هستند.
فرهنگ رسانه ای فراگیر است و پیامهای آن یک قسمت مهم از زندگی روزانه جوانان است و فعالیتهای روزانه جوانان بر پایه استفاده از رسانه ها شکل گرفته است. داستانها و تصاویر موجود در رسانه ها ابزارهای مهم برای ساختن هویت هستند.گاه یک ستاره موسیقی پاپ الگویی برای لباس پوشیدن و انتخاب سایر سبکهای ارائه می دهد و تقلید زبان یک شخصیت کارتونی عامل اصلی پذیرش فرد جوان در کوچه و خیابان می شود. تحت شرایط فعلی مکانهای اندکی در دنیا باقی مانده اند که فرد می تواند از پیامها و معانی جاگرفته در فرهنگ رسانه ای تلویزیونی شده فرار نماید.
در یک فرهنگ رسانه ای، برای افراد جوان مشکل است تشخیص دهند که کدام برنامه بیشتر به واقعیت نزدیک است. کدام برنامه را می توان باور کرد و کدام تصاویر اهمیت دارند. این امر تا حدی به دلیل ظهور ارتباطات دیجیتالی شده و کالایی شدن فرهنگ است که به طور معناداری شرایطی را که تحت آن زندگی و فرهنگ تجربه می شوند را دگرگون نموده است. هنوز بسیاری به تصاویر رمانتیک اجتماعات اندام وار دلبسته اند که در آنها افراد با یکدیگر رو در رو گفت وگو می نمایند و در یک محیط محلی با پیوندهای نزدیک زندگی می کنند. ارتباطات دیجیتالی به تدریج این رویکرد سنتی را تضعیف می نماید.
در دنیای افراد جوان، فرهنگ رسانه ای اساساً  به سه شکل تجلی می یابد. اول، فرهنگ رسانه ای به وسیله منابع متنوع تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) تولید و بازتولید می گردد.
داگلاس کلنر معتقد است در فرهنگ رسانه ها آموختن شیوه های گوناگون تعامل با واقعیت اجتماعی حائز اهمیت است. کودکان و جوانان باید در معرض فرصتهای کسب مهارت در زمینه سواد چندگانه قرار گیرند تا قادر شوند هویت، روابط و گروههای اجتماعی خودشان را به صورت مادی و یا مجازی و یا ترکیبی از این دو توسعه دهند.
دوم، فرهنگ رسانه ای جوانان فراتر از نشانه ها و نمادها گسترش می یابد و خودش را در ظاهر و حرکات جسمی جوانان تجلی می بخشد تأثیر فرهنگ رسانه ای در این که چگونه جوانان خودشان را به جهان نشان می دهند از طرق ابزارهایی که مدهای رایج در اختیارشان قرار می دهند قابل مشاهده است.
به علاوه، اشکال گوناگون مهارتها و دانش انتقال یافته توسط رسانه ها و حرکتهای بدن ذخیره و ترجمه می شوند. در برخی خرده فرهنگهای جوانان نفوذ برخی ورزشهای محبوب، بازیها و رقص و آهنگ مثل بسکتبال خیابانی، بازی اسکیت بورد و هیپ هوپ مشهود است.
بدن همچنین به شدت در برابر تکنولوژی های گوناگون  آسیب پذیر است. اگر چه در مدرسه، حرکات دانش آموزان به وسیله برخی مکانیسم های کنترل و دانش شناختی تنظیم می گردد. در خیابانها، باشگاههای جوانان و فضاهای خصوصی به هر حال بدنهای آنها مطابق با منطق متفاوتی عمل می نمایند. دانش غیررسمی جذب شده از طریق فرهنگ رسانه ها نیازمند نوعی به خاطر سپاری آگاهانه اما همچنین مستلزم یادگیری جسمانی است که اغلب کاملاً  تجاری شده است.
سوم، در تجربه افراد جوان، فرهنگ رسانه ای یک منبع تفریح و خوشی و خودمختاری نسبی در مقایسه با خانه و مدرسه است. همانگونه که پ. ویلیز اظهار می دارد:« رویه های فرهنگی غیررسمی مسلم فرض شده اند چرا که آنها رضایت و خوشی فراهم می آورند که شامل یک حس کاملتر و خوشایندتر از خود و درون دنیای فرهنگی خودتان است.کارشناسان مربوط به جوانان مدتهاست که متوجه پیچیدگی مفهوم جوانی شده اند، خصوصاً  هنگامی که مشکل از یک دیدگاه جهانی بررسی می شود. بهترین جمع بندی شاید این باشد که مفهوم جوانی امروزه از لحاظ تاریخی و زمینه ای تعیین شده است. به عبارت دیگر مفهوم جوانی نسبی بوده و به همان اندازه از لحاظ فرهنگی و اجتماعی تعبیر می گردد.
به هر صورت مفید است که به یاد داشته باشیم که اکثریت جوانان جهان مطابق با مفاهیم غرب از جوانی زندگی نمی کنند. برای آنها کودکی و بلوغ به مفهوم غربی آن به طور غیرمستقیم تنها در برنامه های رسانه ها وجود دارد. تأثیرات مشابه فرهنگ رسانه ای به نظر می رسد که در خارج از دنیای غرب در جهان است، اما نتایج آن احتمالاً  به نحوی متفاوت هستند که علت گوناگونی در تعاریف کودکی و جوانی و روابط اقتدار متفاوتی است که در فرهنگهای فردی حاکم است.
دیدگاه بدبینانه
کودکان و جوانان اغلب به عنوان قربانیان بی گناه رسانه های فراگیر و قدرتمند در نظر گرفته می شوند. در دیدگاه افراطی، نابودی خانواده هسته ای، بیماریهای مقاربتی، تجارت کودکان و فحاشی کودکان از طریق اینترنت، استفاده از مواد مخدر، جنایات جوانی، تباهی اخلاق، خودکشی و فرقه  های مذهبی همه اینها به عنوان مشکلاتی در نظر گرفته می شوند که توسط رسانه ها به جامعه تحمیل می شوند. والدین به نظر می رسد که از آموزش کودکان خود جدا شده اند. مدارس به کارخانه های درس دادن تبدیل شده اند که قادر نیستند جوانان را با مهارتهای لازم برای روبه رویی با فرهنگ رسانه ای مجهز نمایند. رسانه ها، خصوصاً  تلویزیون، موضوعاتی را ارائه می دهند که کودکان را آشفته نموده و آنها را منفعل می سازد به این دلیل که آنها هنوز به مرحله ای از رشد نرسیده اند که این امکان را داشته باشند به طور مناسب اطلاعاتی را که دریافت می دارند پردازش نمایند. از این دیدگاه، کودکان و جوانان به عنوان دریافت کنندگان مطیع پیامها و به عنوان بینندگان افسون شده و مستعد انواع اعتیادها در نظر گرفته می شوند.
یک بیان روشن تر از چنین بدبینی «وحشت رسانه ای» است که دلواپسی، نگرانی و ترسی را که از استفاده ابزارهای جدید و یا اتخاذ اشکال جدید فرهنگی توسط کودکان و نوجوانان را در طی دوره ای که آنها در حال مبارزه با اعمال و مفاهیم فرهنگی قبلی هستند را تشریح می نماید. مفید است که به خاطر آوریم که سالها قبل، بسط سینما برای تعداد بیشتری از مخاطبین موجب ترس شده و موجی از تحقیقات را به منظور این که اثرات مخرب مشاهده تصاویر متحرک را ثابت کنند را برانگیخت.
یک واقعیت غم انگیز در مورد وحشت رسانه ای این است که آنها پرسشهایی در مورد این که چه چیزی باید مشکل دنیای واقعی نامیده شود را به ندرت برمی انگیزند. به هر صورت شاید به این علت است که این وحشت ها کمتر ماهیتی شدید دارند. همچنان که واقعیت اجتماعی با توجه به بنیادهای قومی، رمزهای جنسیتی و معانی فرهنگی به طور فزاینده ای کثرت گرایانه می گردد.
نگرش خوش بینانه
در انتهای دیگر طیف، کودکان و جوانان به عنوان امیدی برای آینده و منادیان روزهای بهتر در نظر گرفته می شوند. این امر را دیوید بکینگهام بدین گونه توصیف می نماید:
«ادعا می شود که کامپیوترها اشکال جدید یادگیری را به همراه آورده اند که از محدودیتهای روشهای قدیمی خصوصاً روشهای خطی مثل چاپ و تلویزیون فراتر می روند و این کودکان هستند که به نظر پذیرای این رویکردهای جدید هستند.
کامپیوترها به نحوی خلاقیت طبیعی آنها و اشتیاق به یادگیری را برمی انگیزند که ظاهراً  به وسیله روشهای مورد پسند قدیمی متوقف و بر هم زده می شود.»
در دهکده جهانی، کودکان و جوانان با اعمال و گزینه های مصرفی خودشان پیشتازان گسترش استفاده از تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) هستند تعدادی از متفکران از مکتب های ایدئولوژی متفاوت اظهار می دارند که کودکان و جوانان می توانند مانند «روشنفکران مخالف» و «چریکهای نشانه شناسی» عصر اینترنت عمل نمایند. برخی در جست وجوی تدارک اتصالات شبکه ای هستند تا کشورها را توسعه داده و از یک جهش فرهنگی، مستقیماً  از جوامع کشاورزی به جوامع دیجیتال و فراصنعتی هواداری می کنند. در طرف دیگر تعدادی از آموزش گرایان انتقادی قرار دارند که همیشه به دانش جوانان اعتقاد داشته و در حال حاضر با خوش بینی آنها نسبت به امکان استفاده از تکتولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) به منظور مقاومت مخالفت می ورزند. برای گروه اخیر، تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی (ICT) ارائه کننده ابزارهای قوی برای بیان خود، پیشگامی در موقعیت گرایی دیجیتال، انتقاد رسانه ای و نفوذ از طریق رسانه ها، کنش متقابل و تحقیقات است.