نظام رسانه‌ای و حقوقی مطبوعات در نشریات کشور ( بخش سوم )

اخلاق رسانه ای یا قوانین رسانه ای:اعمال روزنامه نگاری/اف.پی.پی کاسوما F.P.Casuma
نویسنده این مقاله به طور کلی در پی پاسخ به این سئوال است آیا تقویت وعملی ساختن اخلاق رسانه ای در افریقا منوط به وضع قوانین است یا این کاری است که باید به همت خود روزنامه ها انجام شود؟ آیا واقعاً می شود اخلاق روزنامه نگاری را از طریق قانون اعمال کرد؟وی برای پاسخ به این سئوالات کوشش هایی را که در برخی کشورهای افریقایی برای وضع قوانین در خصوص شوراهای مطبوعاتی یا رسانه ای به منظور اعمال ضوابط اخلاقی رسانه ای صورت گرفته است مورد بررسی قرار می دهد .
وی در ابتدای این موضوع اشاره می کند که ظاهراً عمده ترین دلیل دولت های افریقایی برای وضع قوانین خاص برای تقویت اخلاق روزنامه نگاری شکست روزنامه نگاران انجمن های مطبوعاتی وبنگاههای رسانه ای در عملی ساختن اخلاق روزنامه نگاری می باشد که به عنوان مثال در کشور نیجریه سازمان های مطبوعاتی رسانه ای در انتشار مطالب از رویه های غیر اخلاقی بهره برده وبا استفاده از غفلت مردم به ارائه اطلاعات از منابعی که فاقد صلاحیت اخلاقی هستند مبادرت ورزیدند که این اطلاعات در نهایت موجب گمراهی،شعار پردازی،احساسات گرایی وفراموشی عناصر مطلوب در جامعه شده است .
نویسنده در ادامه خاطر نشان می کند که شاید تلاش دولت های افریقایی برای وضع قوانین در جهت اعمال اخلاق روزنامه نگاری ناشی از این تصور غلط باشد که روزنامه نگاری حرفه ای است که افراد غیر متخصص نیز در آن شاغل می باشند وبه همین دلیل اغلب بر کار خود تسلط ندارند بنابراین دولت حق دارد بر عملکرد سازمان هایی که مجموعه ای هم فکر وهم سلیقه هستند نظارت نمایند .
نویسنده در ادامه توضیح می دهد که این قوانین ومقررات در افریقا اغلب توسط افرادی وضع می شوند که صلاحیت چندانی در این زمینه ندارند. چرا که اغلب آنها نسبت به حرفه روزنامه نگاری بیگانه اند واغلب بدلیل رفتارهای غیر اخلاقی شان صلاحیت شان برای احراز قیمومیت روزنامه نگاری خدشه دار می شود .
به عقیده نگارنده حتی اگر فرض صلاحیت قانون گزاران اخلاق رسانه ای راهم بپذیریم اعمال این قوانین ممکن است پیامد های منفی برای فضای رسانه ای حاکم بر جامعه داشته باشد چرا
که اغلب موارد اگر روزنامه نگاری تخلف نماید ومورد پیگیری قانونی قرار گیرد تضمینی وجود ندارد که در آینده همان تخلف را تکرار نکند.
حتی گاهی اوقات اخلاق رسانه ای اگر از طریق قانون اعمال شود موجب می شود که روزنامه نگاران به جای وفاداری به حرفه خودشان به دلیل ترس به دولت وفادار شوند. در حالی که آنچه باید مایه نگرانی آنها باشد این است که با عدم پایبندی به اخلاق به حرفه روزنامه نگاری صدمات جبران ناپذیری وارد می شود .
از طرف دیگر روزنامه نگاری که اعمال اخلاقی او صرفاً مبتنی بر اطاعت از قانون است چرا که وی در واقع مسئول اعمال خود نیست چون این اعمال عمدتاً بدلیل ترس از مجازات قانونی صورت گرفته است .
در واقع وقتی که اخلاق روزنامه نگاری از طریق قانون تحمیل شود امکان کمی برای ابراز وجود وبه تبع آن عزت نفس وبیان آزادانه روزنامه نگاری باقی می ماند .
نویسنده در پایان به این نکته اشاره می کند که از آنجا که قانون به طور جامع نمی تواند همه جنبه های ممکن اخلاق رسانه ای را در بر گیرد،حکومت نباید تلاش کند تا قوانینی به ظاهر فراگیر را به تصویب برساند،زیرا بیم آن می رود که این تصور غلط ایجاد شود که فقط آنچه در قانون آمده است همه آن چیزی است که یک روزنامه نگاری پایبند به اخلاق باید رعایت کند. وی خاطر نشان می سازد در حالت عادی موازین وقوانین حرفه ای رسانه ای باید توسط خود روزنامه نگاران به صورت فردی واز طریق انجمن های مطبوعاتی ونهادهای رسانه ای اعمال شوند .

دو راهی های اخلاقی در روزنامه نگاری/ام.دوپریز
نویسنده در این مقاله سعی نموده سیاست ها وخط مشی های متفاوت رسانه های مختلف وعلی الخصوص نشریات افریقای جنوبی را بر خورد با تنش های گروههای مختلف سیاسی وانعکاس اخبار مربوط به رهبران سیاسی مردم این کشور را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد .
نویسنده سعی دارد نشان دهد که در جامعه ای مثل افریقای جنوبی که رسانه ها در آن به مهم ترین ابراز و محمل دموکراسی تبدیل شده است رسانه ها به منظور مشارکت در بالا بردن ظرفیت های دموکراتیک جامعه باید چیزی بیش از شرکت های تجاری باشند که هدفشان صرفاً فروش بیشتر نشریات خود وگرفتن آگهی های تجاری بیشتر است .
نویسنده در ادامه ودر بخش دیگری از مقاله به دوراهی اخلاق اشاره می کند که رسانه ها ونشریات گرفتار آن شده اند به عقیده نگارنده در تمامی جوامع دموکرات وآزادروزنامه هایی که جنبه تجاری دارند در انعکاس اخبار وگزارشات گوناگون تنها منافع،خواسته ها واعتقادات شخصی خودشان را در نظر می گیرند که البته این نوع آزادی در همه رسانه ها مطلوب است و وضعیتی است که باید وجود داشته باشد اما در کشوری مثل افریقای جنوبی که همواره تعداد زیادی از مردم بر اساس خشونت وتنش های سیاسی موجود جان خود را دست داده اند نمی توان به دلخواه خود عمل کرد. بلکه باید وضعیت ویژه کشور را در نظر گرفت وشیوه ای را در پیش گرفت که به برقراری صلح وآرامش در کشور کمک کند. یعنی اینکه دبیران نشریات باید مراقب باشند که مثلاً چه عکس هایی را چاپ می کنند چه نوع تیترهایی برای صفحه اول انتخاب می کنند ویا با اینکه پوستر هایی که انتخاب می کنند گویای چیست؟
نویسنده در ادامه به یک مورد عنوان نمونه اشاره می کند که زمانی که «پیتر موکابه» رهبر جوانان افریقا در یکی از سخنرانی هایش شعار بوئر را بکشید کشاورز را بکشید را فریاد زد واین شعار با حروف درشت عیناً در تمامی روزنامه تیتر شد،چه ترس و وحشتی والبته عصبانیتی را در میان جامعه سفید پوستان به وجود آورد .نویسنده معتقد است که شعار موکابه را نمی توان نادیده گرفت ویا سانسور کرد ولی می شد معقولانه تر و مسئولانه تر با موضوع بر خورد کرد یعنی می شد از شدت برجستگی عنوان تا حد زیادی کاست ودر ادامه این شعار را با ارائه توضیحاتی که این یک شعار جدید نژادپرستانه نیست بلکه بخشی است از یک سرود قدیمی آزایخواهی،به زبان محلی چاپ کرد .
نویسنده در ادامه به راهی دیگری اشاره می کند که اصحاب رسانه ای در کشوری چون افریقای جنوبی همراه با آن مواجه می شوند . وآن زمانی است که یک روزنامه‌نگار یا خبر نگار ناچار است بین قانون از یک طرف و حرفه خود وجامعه از طرف دیگر یکی را انتخاب کند. نویسنده به موردی اشاره می کند که در آن یک گزارشگر جوان نشریه بلید به یک سال زندان محکوم شد،زیرا از حضور در دادگاه به عنوان شاهد دولت بر ضد موکابه خودداری کرد چرا که اگر این اتفاق رخ می داد بخش های خاصی از یک جامعه نسبت به روزنامه نگاران وکارگزاران رسانه ای بدبین می شد .
نویسنده در پایان این مقاله توضیح می دهد یک روزنامه نگار بالاتر از قانون نیست ولی در قانون رسانه ای کشوری چون افریقای جنوبی باید این مسئله بخوبی روشن شود که بعنوان مثال آیا قاضی می تواند حکم دهد حضور یک خبرنگار در جایگاه شهود برای حفظ منافع عالی جامعه لازم است یا خیر؟

اخلاق ارتباطات:رویکردی بر مبنای مسیحیت/ک . وینسترا
نویسنده در این مقاله سعی کرده معنای اخلاق وارتباط آن با نگرش مسیحیت،بویژه در زمینه ارتباطات را روشن سازد وی در این کار بحث خود را از آفرینش شروع می کند. به عقیده نگارنده در مطالعه ای در باب انسان نقطه شروع باید همواره تصور آدمی از خداوند باشد .
نگارنده در ابتدای این مقاله ضمن بررسی ماهیت مطالعه رابطه موجود میان اخلاق وارتباطات را مورد ارزیابی قرار دهد که برای این کار دیدگاههای چند تن از نظریه پردازان مسیحی همچون:تایلور،مک کلوسکی،وها سپرز را مد نظر قرار داده است. وی در ادامه مطالعه اخلاق را به دو بخش روش شناسی اخلاق واخلاق دستوری تقسیم می کند ومعتقد است که بایدها ونبایدها در اخلاق دستوری جای دارند .
نگارنده در ادامه ضمن بحث وبررسی پیرامون ماهیت ارتباطات بشری وروابط انسان ها و تاثیراتی که بر هم می گذارند نشان می دهد که در این روابط همواره اخلاق حضوری محسوس دارد چرا که همواره باید ونبایدها ودرستی یا نا درستی آنچه که پیرامون فضای این روابط وجود دارد را اخلاق تعیین می کند وی برای اثبات این قضیه به دیدگاه نیلسن اشاره می کند که معتقد است:هر عمل ارتباطی دارای یک جزء اخلاقی است که حامل مقداری بار اخلاقی است. هر عمل ارتباطی در برگیرنده یک التزام اخلاقی است .
نویسنده در ادامه به مسئله تجزیه وتحلیل اخلاقی ارتباطات اشاره می کند ومعتقد است نقطه شروع تجزیه وتحلیل های اخلاقی آفرینش است. یعنی همان نقطه شروع فرد. نگارنده خاطر نشان می کند تمامی ارتباطات یک جنبه وبعداخلاقی دارند،اما ارتباطات ابعاد دیگری نیز دارد که نمی توان در مطالعه علم ارتباطات آن را نادیده گرفت. آنچه در این بین ضروری است نباید اخلاق را از نگرش فرد نسبت به ارتباطات جدا کرد نگارنده در ادامه با در نظر گرفتن این موضوع اصول معینی را برای تجزیه وتحلیل اخلاقی علم ارتباطات در نظر می گیرد :
1- اقتدار خداوند:که بیانگر را بطه ای است که میان انسان وخداوند در هنگام آفرینش حاصل شده است واین نقطه شروع تمامی ارتباطات بشری می باشد .
2- انسان مخلوقی است هدایت شونده:این نظریه مستلزم به رسمیت شناختن تاثیر ارتباطات در هدایت زندگی دیگران است به عقیده نگارنده تمامی ارتباطات بُعدی اخلاقی دارند یعنی انسان را بسوی خداوند یا بر خلاف مسیر الهی به پیش می رانند .
3- احترام کامل نسبت به دیگران:این اصل مستلزم این است که هر کسی فرد دیگر را موجودی با هوش واخلاقی ببیند .
4- ارتباطات در آفرینش : نگارنده در این اصل توضیح می دهد که آفرینش یا همان تصویر خداوند باید در هر رابطه وجود داشته باشد یعنی در کنار هم بودن با تبعیت خداوند. دراین اصل آنچه که مهم است نقش ارتباطات واخلاق در هدایت روند زندگی انسانها به سمت خداوند می باشد . به طور کلی نگارنده در این مقاله براین نکته اصرار داشته که دلیل نگرش جامع افراد بر ارتباطات به دلیل بحث آفرینش ویا همان ساختار است یعنی اینکه نمی توان اصول ارتباطاتی را که در آفرینش قرار داده شده اند نادیده گرفت . این اصول لازمه احترام وارتباط با دیگران است. انسان ها به گونه ای خلق شده اند تا پیام هایی را که از دیگران به آنها می رسد بررسی کنند که در واقع با کشف این ساختار ها وارد محدوده اخلاقی وبررسی درستی یا نادرستی آن می شویم .
نویسنده مقاله معتقد است که بر مبنای این اصول بر قرار کنندگان ارتباط وکارگزاران رسانه ها قبل از هر عمل ارتباطی باید بررسی نمایند که این ارتباطات مردم را به سوی خداوند حرکت می دهد یا خیر. نویسنده در پایان خاطر نشان می کند که غیر ممکن است اخلاق مسیحی را بتوان از دیدگاه مسیحی نسبت به ارتباطات جدا نمود.

در جستجوی اصول اخلاقی رسانه ها/اس.فرونمن S.Fronman
در این نوشتار برخی از اصول ومسائل اساسی اخلاقی در رسانه ها مورد بررسی قرار گرفته است. این مسائل واصول را می توان بخشی از دستور العمل عمومی در مورد تصمیم گیری وسیاستگذاران مسئولانه رسانه ها قلمداد کرد. نگارنده در ابتدای این مقاله وبرای ورود به بحث اصلی بین اخلاق واخلاقی کردن تمایز قائل شده است. وی اخلاق رانگرش نظام مند ومعقول بر اساس پایه واصولی معین می داند در حالی که از نظر وی اخلاقی کردن بیشتر نگرش توجیهی وغیر عملی وعاری از نکات واضح وروشن است.وی در ادامه ضمن دسته بندی اخلاق به دو بخش نظری وعملی خاطر نشان می سازد که مادر اخلاق رسانه ها سعی می کنیم به وضوح وبه طور نظام مند درباره اصول ومعیارهای رفتار اخلاقی ویا ضد اخلاقی بیندیشیم اخلاق رسانه ای بیانگر یک فرایند وتلاش معلوم است. معیارهایی که کارگزاران رسانه ای باید در هر موقعیت ویژه ای از آنها تبعیت کنند نکاتی نیستند که به وضوح در مقابل دیدگان آنها قرار گرفته باشد .
نویسنده در ادامه ضمن اشاره به ابعاد مختلف هنجارها واصول اخلاقی در مذاهب بزرگ دنیا ونظریات گروههای مختلف چون:لذت گرایان وسعادت گرایان در این مورد به این نتیجه می رسد که اخلاق مربوط به تکلیفی است که فرد برخود تحمیل می کند بنابراین قانون مستلزم قواعد ومقرراتی است که باید رعایت شود. قواعدی که بر مبنای معیارهای اخلاقی پایه ریز شده اند اما با در نظر گرفتن نظریه قانون طلایی می توان گفت تصمیم اخلاقی عملی اختیاری است ودولت نباید برای اجرای آن از قانون کمک بگیرد .
نویسنده در ادامه این مقاله توضیح می دهد که در رسانه های جمعی میان تبعیت داوطلبانه از اخلاق وتسلیم شدن در برابر فشارهای قانونی یک حد وسط وجود دارد. دراین حد وسط جامعه از رسانه ها انتظار عمل اخلاق معینی دارد وکارگزاران رسانه ای داوطلبانه از یک معیار معین پیروی می کنند وقانون هم حق ندارد برای رسانه ها اعمال محدودیت نماید .
ودر رسانه های جمعی معمولاً این حد وسط را میدان عملکردهای مسئولانه مطابق یا حقیقت عینی ومعقولانه می نامند. حال اگر یک کارگزار رسانه ای به اختیار خود از چنین روشی مسئولانه ومعقولانه سرپیچی کند وهیچ مرجع قانونی هم وجود نداشته باشد چه باید کرد؟
نگارنده ادامه می دهد در بسیاری از جوامع راه حلی که برای این مورد پیشنهاد می شود سازماندهی افراد حرفه ای در انجمن هایی است که در آنها ضوابط اخلاقی برای همه لازم الاجرا است. نگارنده در بخش دیگری از مقاله تعدادی از ضوابط درون سازمانی را در دو بخش اصلی خبری افریقای جنوبی (S.A.B.C) وشبکه (M ) وگروههای مطبوعاتی (آرگوس وپرس کور) مورد بررسی قرار می دهد .
نویسنده در ادامه به تعدادی از سوالات اخلاقی که کارگزاران ممکن است در موقعیت های گوناگون به آن مواجه شوند اشاره می کند که برخی از آنها به عنوان نمونه آورده می شود:
1- آیا می توان برای موجه جلوه دادن یک خبر آن را به نوعی تفسیر کرد؟
2- آیا استفاده از روش های ناشایست برای تهیه یک گزارش خوب وجالب صحیح است؟
3- آیا پذیرش هدیه از لحاظ اخلاقی درست است؟
وی در ادامه ودر پاسخ به این سئوالات به این نکته اشاره می کند که همیشه ودر همه حال نباید اخلاق را از یاد برد .
نویسنده در پایان این مقاله نتیجه می گیرد که همیشه یافتن وبه کار بستن اصول و معیارهای اخلاقی مناسب بیشترین اهمیت را دارد اما در اغلب اوقات اخلاق رسانه‌ها به مشابه یک تکلیف یا وظیفه جلوه گر می شود. کار گزار رسانه ای هر مذهب وانگیزه ای که داشته باشد ملزم به رعایت هنجارهای اخلاقی است واین پیش شرط برقراری ارتباطات سالم است .

چارچوب اسلامی اخلاق رسانه ای/نوشته دکتر مغیث الدین شیخ
فصلنامه رسانه:سال هفتم،شماره سوم،1375
این مقاله به طور کل به وضعیت اخلاق رسانه ای در کشورهای اسلامی می پردازد .
نویسنده هدف از این نوشتار را تشریح شاخص های آزمایشی می داند که بر مبنای آن بتوان به طرح ریزی چارچوب اسلامی برای روزنامه نگاری واخلاق رسانه ای پرداخت. نویسنده دراین مقاله سعی نموده است با استناد به رهنمود های اخلاقی ماخوذ از قرآن وسنت دیدگاههای اسلامی در زمینه اخلاقیات رسانه های جمعی را عنوان کند .
در این مقاله همچنین مسائل ومشکلات وچالش هایی که در برابر تبدیل این رهنمودها به یک قانون عملی اخلاقی وجود دارد مورد بررسی قرار گرفته است .
نویسنده در ابتدای این مقاله ضمن اشاره به پیشینه تاریخی وپژوهشی در این زمینه وچارچوب نظری نوشتار،چارچوب های اسلامی برای قواعد اخلاقی را مورد پرداخته است وی از نظر رسانه های اسلامی اخبار را صلح ثبات وتداوم دانسته است ومبنای اخبار در رسانه های اسلامی را فوردن رسوایی ها وآبروریزی ها دانسته است. نویسنده در ادامه این مقاله به طور اخص به مفاهیمی چون:کتمان حقیقت،آزادی بیان،مسئولیت پذیری،حریم شخصی افراد،سرگرمی در رسانه های اسلامی وشیوه برخورد رسانه های اسلامی در قبال این موارد پرداخته است .
نویسنده در بخش دیگری از این مقاله به چالش های پیش روی متخصصان ودانشگاهیان مسلمان در حوزه مسائل اخلاقی رسانه ای پرداخته است ومهم ترین بخش این چالش ها را نحوه اجرای قواعد اخلاق مطبوعاتی اسلامی، ایجاد یک منبع جایگزین اطلاعاتی واینکه چه کسی صلاحیت این کار را دارد دانسته است .
نویسنده معتقد است اگر در زمینه ایجاد منایع اطلاعاتی جایگزین وخروج از زیر سلطه غول های رسانه ای غربی تلاش بنیادین صورت نگیرد این رسانه ها در محدوده مخاطبان اندک باقی خواهد ماند بدون اینکه فعالیت آنها از ارتباط عملی با توده های مسلمان بویژه جوانان بر خوردار باشد .
در نتیجه میل به پایبندی به یک مجموعه از قواعد اخلاقی اسلامی نیز ضعیف خواهد ماند. نیسنده در ادامه توصیه می کند که لازم است تلاش های معلوم وجدی صورت گیرد تا اعتماد روزنامه نگاران به مفهوم توحید راسخ شود تا موجبات هرچه بیشتر استحکام اخلاقی فراهم شود. که در صورت تحقق این امر روزنامه نگاران دربرابر اعمال نفوذ ها و فشارهای مختلف ایستادگی خواهند کرد .
نویسنده در پایان نتیجه می گیرد که مفاهیم اسلامی چون:وحدانیت خداوند وتقوا اصول راهنمایی هستند که بنیان قواعد اخلاقی را در مورد رسانه ها در چارچوب اسلامی شکل می دهند وتنها راه تحقق عملی قواعد اخلاقی در رسانه های مسلمان به متخصصان مسلمان حوزه ارتباطات بر می گردد که با در دست گرفتن مالکیت روزنامه ها وآموزش های لازم وحمایت وتشویق های لازم از سوی دولت این امر تحقق خواهد یافت .